روده ی باریک

روده ی باریک محلی است که روند هضم غذا تکمیل شده و مواد غذایی توسط سلول های پوششی جذب می شود.روده ی باریک نسبتا دراز ( حدود 5 متر) است و از سه قسمت تشکیل شده است.

دوازدهه(duodenum)، ژوزنوم (jejunum) و ایلئوم(ileum).

مخاط روده ی باریک

با چشم غیر مسلح در سطح داخلی روده ی کوچک یکسری چین های ثابت حلقوی و نیمه هلالی به نام چین های حلقوی (plicae circulares) دیده می شود. این چین ها متشکل از مخاط و زیر مخاط می باشند.که در ژوژنوم بیشتر تکامل یافته اند. مخاط روده ی کوچک به طور کامل به وسیله ی برامدگی های مخاطی کوتاه به نام پرز ها که به داخل مجرای روده برامده شده اند، به طور متراکم پوشیده شده است.

این برامدگی های انگشتی یا برگی شکل به وسیله ی اپی تلیوم استوانه ای ساده پوشیده شده اند. این اپی تلیوم از سلول هایی به نام انتروسیت (entrocytes) و سلول های جامی شکل (goblet cell) تشکیل شده است.  هر پرز یک بخش مرکزی از بافت پیوندی سست دارد که از آستر مخاط امتداد یافته و حاوی فیبروبلاست، رشته های عضلانی صاف، لنفوسیت ها و پلاسماسل ها، مویرگ های منفذ دار و یک رگ لنفی به نام لاکتئال(lacteal) می باشد.

در بین پرزها دریچه هایی برای غدد کوتاه لوله ای، با نام غدد روده ای یا کریپت های لیبرکون وجود دارد و اپی تلیوم هر پرز در ادامه اپی تلیوم این غدد قرار می گیرد.

اپی تلیوم غدد روده ای شامل سلول های تمایز یافته و سلول های بنیادی است. این سلول ها عبارتند از:

1_ انتروسیت ها (entrocytes) یا سلول های جذبی

سلول های استوانه ای بلندی هستند و هر یک دارای هسته ی بیضوی قاعده ای می باشند انتهای راسی هر انتروسیت ناحیه ی مشخص برجسته به نام حاشیه ی مخطط یا برسی (striated border or brush) دارد. فراساختار حاشیه ی مخطط، به صورت لایه ای متراکم از میکروویلی ها(ریز پرز) دیده می شود که توسط گلیکوکالیکس(گلیکوپروتئین های پوشش سلولی) پوشیده شده و مواد غذایی از طریق آن ها به سلول وارد می شود. هر ریز پرز یک بیرون زدگی استوانه ای از سیتوپلاسم راسی است که 1 میکرومتر طول دارد و حاوی رشته های اکتین می باشد.

ریز پرز ها ، پرز ها و چین ها، سطح پوششی مخاط را در تماس با غذای موجود در لومن به میزان زیادی افزایش می دهند. این حالت ویژگی اصلی عضوی است که برای جذب مواد غذایی اختصاصی شده است. به طور تخمینی چین ها سه برابر، پرز ها ده برابر و ریز پرز ها 20 برابر سطح روده را افزایش می دهند.

نقش انتروسیت

مکانیسم جذب مواد غذایی برای مولکول های مختلفی که از فرایند هضم حاصل می شوند، متفاوت است. دی ساکاریداز ها و پپتیداز ها از سلول های جذبی(انتروسیت ها) ترشح می شوند و بر روی گلیکوکالیکس قرار می گیرند و دی ساکارید ها و دی پپتید ها را به مونوساکارید ها و آمینواسید ها هیدرولیز می کنند. مواد اخیر توسط انتقال فعال به آسانی جذب می شوند و سریعا از انتروسیت ها در طرف مقابل آزاد شده و توسط مویرگ ها جذب می شوند.

هضم چربی توسط لیپاز های معده و پانکراس، تولید زیرواحد های لیپیدی شامل گلیسرول، مونوگلیسرید و اسید های چرب می کند. سپس توسط نمک های صفراوی به میسل های کوچک تبدیل می شوند. این لیپید ها توسط انتشار غیر فعال و توسط انتقال دهنده های غشایی وارد انتروسیت ها می شوند. این لیپید ها مجددا استریفیه شده و در انتروسیت ها به تری گلیسرید تبدیل می شوند، سپس با آپوپروتئین های موجود در دستگاه گلژی ترکیب شده و شیلو میکرون ها (chylomicrons) را ایجاد می کنند.  شیلو میکرون ها از سطح قاعده ای _ جانبی سلول تخلیه می شوند تا به وسیله ی لاکتئال ها جذب شوند.

2_ سلول های جامی (Goblet cells)

در بین سلول های انتروسیت جذبی پراکنده شده اند. این سلول ها موسین های گلیکوپروتئینی ترشح می کنند که این موسین ها هیدراته شده و موکوس را ایجاد می کنند. نقش اصلی موکوس حفاظت و نرم کردن سطح اپی تلیوم روده ها می باشد.

3_ سلول های پانت (paneth cells)

در بخش قاعده ای کریپت های روده ای و در زیر سلول های بنیادی واقع شده اند. این سلول ها اگزوکرین بوده و حاوی گرانول های بزرگ ترشحی اسیدوفیل در سیتوپلاسم راسی خود می باشند. گرانول های سلول های پانت، لیزوزیم، فسفولیپاز A2 و پپتید های هیدروفوب (دفنسین ها) را ترشح می کنند، تمامی این موارد به غشای میکروارگانیسم ها متصل شده و باعث تخریب دیواره ی سلولی باکتریایی می شوند.

4_ سلول های انترواندوکرینی (entroendocrine cells)

این سلول ها هورمون های پپتیدی مختلفی را ترشح می کنند.

5_ سلول های M

سلول های اپی تلیال تخصص یافته در مخاط ایلئوم هستند که بر روی فولیکول های لنفاوی و پلاک های پی یر قرار گرفته اند. مشخصه ی اصلی این سلول ها وجود فرورفتگی های غشاء پایه یا تو رفتگی هایی (pockets) می باشد که حاوی تعداد زیادی لنفوسیت های داخل اپی تلیال و سلول های ارائه کننده آنتی ژن می باشند. این سلول ها به طور انتخابی، آنتی ژن ها را آندوسیتوز می کننده و آن ها را به سلول های دندریتیک و سلول های لنفاوی زیرین انتقال می دهند.

سایر لایه های روده ی باریک

در تمام طول روده ی کوچک، بافت پیوندی سست آستر مخاط حاوی سیستم عروقی و لنفی گسترده، رشته های عصبی و سلول های عضله ی صاف و بافت لنفاوی می باشد. آستر مخاط به محور مرکزی پرزهای روده نفوذ کرده و با خود عروق خونی کوچک، عروق لنفی و اعصاب را به همراه می آورد.

رشته های عضلانی صاف که از عضله ی مخاطی به داخل پرز ها امتداد یافته اند، باعث حرکات منظم پرز ها شده و در نتیجه قدرت جذب را افزایش می دهند. هم چنین رشته های عضلات مخاطی، حرکات موضعی چین های حلقوی را نیز ایجاد می کنند که به هدایت لنف از مویرگ های لنفی لاکتئال به سوی زیر مخاط و عروق لنفی مزانتر کمک می کنند.

بخش ابتدایی دئودنوم در زیر مخاط و مخاط دارای تجمعات بزرگی از غدد موکوسی لوله ای منشعب به نام غدد دوازدهه یا برونر همراه با مجاری ترشحی کوچک می باشد. که این مجاری در بین کریپت های روده ای باز می شوند. موکوس مترشحه از این غدد قلیایی می باشد(Ph برابر با 8/1 تا 9/3). که کیموس معدی وارد شده به دوازدهه از محل پیلور را خنثی می کند و بدین صورت از مخاط محافظت می کند و محتویات روده را به PH مناسب برای عملکرد آنزیم های پانکراسی می رساند. غدد برونر در ژوژنوم و ایلئوم وجود ندارد.

لایه ی عضلانی در روده ی کوچک بسیار تکامل یافته است و متشکل از یک لایه ی حلقوی داخلی، یک لایه ی طولی خارجی می باشد و در بین آن ها نورون های شبکه ی عصبی اورباخ قرار گرفته است.

روده ی کوچک به وسیله ی یک سروز نازک با مزوتلیوم پوشیده شده است.

برای آشنایی با آناتومی و ساختار معده اینجا کلیک کنید.
برای آشنایی با آناتومی و ساختار مری اینجا کلیک کنید.