نایژه

نای به دو نایژه اولیه (primary bronchi) یا اصلی تقسیم می شود. که در ناحیه ی ناف همراه با شریان ها و ورید ها و عروق لنفاوی وارد شش می شوند. پس از ورود به شش ها، نایژه اولیه به طرف پایین و خارج سیر می کند و به سه نایژه ثانویه (secondary bronchi) یا لوبی در شش راست و دو نایژه ثانویه در شش چپ تقسیم می شود.  و هر کدام از آن ها یک لوب شش را پوشش می دهند. این نایژه های ثانویه مجددا تقسیم می شوند و نایژه های ثالث (tertiary bronchi) یا سگمنتال (segmental) را به وجود می آورند.

هریک از نایژه های ثالث همراه با انشعابات کوچکتری که از ان خارج می شود یک سگمنت برونشی _ ریوی را تشکیل می دهند که با در نظر گرفتن کپسول بافت همبندی و عروق خونی مربوط به آن ها تقریبا 10 تا 12 درصد هر شش را تشکیل می دهند. وجود این قبیل سگمنت ها، برش های جراحی بافت های آسیب دیده و بیمار ریه را ممکن می سازد، بدون اینکه بافت سالم مجاور تحت تاثیر قرار بگیرد.

هر نایژه ثالث، نایژه های کوچک و کوچک تر را به وجود می آورد که شاخه های انتهایی آن ها نایژک (bronchiole) نامیده می شوند. هر نایژک وارد یک لوبول ریوی شده و به 5 تا 7 نایژک انتهایی (terminal bronchiole) تقسیم می شود. لوبول های ریوی، ساختمان های هرمی شکلی هستند که راس آن ها به طرف ناف ریه قرار دارد. محدوده هر لوبول با دیواره نازکی از بافت همبند مشخص می شود که در بزرگسالان این دیواره ها اغلب ناقص هستند.

نایژه ها:

هر نایزه اولیه به طور مکرر تقسیم می شود و شاخه های جدید کوچکتر می شوند تا به قطر حدود 1 تا 2 میلی متر برسند. ساختمان مخاط نایژه ها شبیه مخاط نای است ولی سازمان بندی غضروف و عضله صاف در ان ها متفاوت است. در نایژه اولیه حلقه های غضروفی به طور کامل مجرا را دور می زند، اما با کاهش قطر نایژه ها صفحات مجزا از غضروف شفاف جانشین حلقه های غضروفی می شوند.

 غدد سروزی و موکوسی فراوان نیز وجود دارند که مجرای آن ها به لومن نایژه ها باز می شود. در آستر مخاط نایژه ها، لایه ای عضله ی صاف وجود دارد که حاوی دسته های متقاطع عضله صاف و رشته های الاستیک است و به صورت مارپیچی آرایش یافته اند.

این اجزا در شاخه های کوچکتر نایژه ها مشخص تر می شوند. انقباض این لایه عضلانی، مسئول ظاهر چین خورده مخاط نایژه در برش بافتی است. لنفوسیت های متعددی هم درون آستر مخاط و هم در بین سلول های اپی تلیومی یافت می شوند. گره های لنفاوی نیز مخصوصا در نواحی انشعاب درخت نایژه وجود دارند. با کوچکتر شدن نایژه ها، علاوه بر الیاف الاستیک و عضله صاف، بافت لنفاوی به مخاط نیز فراوان تر می شوند، اما غضروف و سایر بافت های همبند کاهش می یابند.

نایژک:

نایژک ها، مجاری هوایی داخل لوبولی با قطر 1 میلی متر یا کمتر هستند و حدودا بعد از دهمین سری از انشعابات تشکیل می شوند. این مجاری فاقد غضروف و غدد مخاطی هستند، ولی بافت همبند متراکم پوشاننده آن ها همراه عضله صاف می باشد. در نایژک های بزرگتر، اپی تلیوم استوانه ای مطبق کاذب مژه دار وجود دارد. که ارتفاع و پیچیدگی آن کم شده و در نایژک های انتهایی کوچکتر که آخرین بخش از سیستم هدایتی هوا می باشند، به صورت اپی تلیوم استوانه ای ساده مژه دار در می آید. اپی تلیوم مژه دار جدار نایژک ها، پلکان یا دستگاه مژه ای _ موکوسی (mucociliary apparatus) را تشکیل می دهد که در پاک کردن ذرات خارجی و موکوسی از طریق راندن آن ها به بالا در طول درخت برونشیال و نای نقش مهمی دارد.

برونشیت و سرخک:

نایژک ها مجاری هوایی را تشکیل می دهند که در کودکان بیشتر تحت تاثیر ویروس های سرخک و یا ادنوویروس قرار می گیرند که هر دوی ان ها اغلب سبب التهاب نایژک ها می شوند. التهاب ناشی از هر یک از عفونت ها در صورت تداوم می تواند سبب برونشیولیت انسدادی شود که انسداد کامل و یا انسداد قسمتی از راه های هوایی، به علت فیبروز دیواره مجاری می باشد.

اپی تلیوم مکعبی نایژک های انتهایی دارای تعداد زیادی سلول های کلاب (club cell) یا سلول های برونشیول برون ریز می باشد که دارای قسمت راسی بدون مژه، گنبدی شکل با گرانول های ترشحی هستند. این سلول های اگزوکرین چندین عملکرد مهم دارند که عبارتند از:

1_ ترشح لیپوپروتئین های سورفاکتانت و موسین در لایه ی مایع روی سطح سلول های اپی تلیال.

2_ سم زدایی ترکیبات بیگانه در هوای دمی توسط آنزیم های شبکه آندوپلاسمی صاف

3_ ترشح پپتید های ضد میکروبی و سیتوکین ها برای دفاع ایمنی موضعی

در اپی تلیوم نایژک های انتهایی سلول های مسواکی(brush cell) و سلول های گرانول دار کوچک DNES  نیز وجود دارند که همانند سلول های مشابه در قسمت های بالاتر دستگاه تنفسی هستند. جمعیت کوچکی از سلول های بنیادی، امکان جایگزینی سایر انواع سلول های برونشیال را فراهم می کند.

آستر مخاط برونشیولی نازک همچنان دارای عضلات صاف و رشته های الاستیک است که سبب ایجاد چین هایی در مخاط می شوند. انقباض عضلات جدار نایژه ها و نایژک ها هر دو عمدتا تحت کنترل اعصاب خودمختار قرار می گیرند.

نایژک تنفسی (Respiratory bronchioles):

هر نایژک انتهایی به دو یا تعداد بیشتری نایژک تنفسی تقسیم می شود که حاوی ساختمان های کیسه مانندی به نام آلوئول (alveoli) است. بر همین اساس نایژک تنفسی اولین قسمت ناحیه ی تنفسی به حساب می آید. مخاط نایژک تنفسی، شبیه نایژک انتهایی است. به جز اینکه دارای تعداد کمی منفذ به داخل آلوئول هاست که در آن ها تبادل گاز رخ می دهد. عضله صاف و بافت همبند الاستیک، آستر مخاط را تشکیل می دهند. اپی تلیوم از سلول های کلاب تشکیل شده است و در محل منافذ آلوئولی دارای سلول های سنگفرشی ساده است که به داخل آلوئول امتداد میابند.

آسم:

آسم یک بیماری شایع است که در اثر التهاب مزمن در خت برونشی در شش ایجاد می شود. در این بیماری انقباض ناگهانی در عضلات صاف جدار برونشیول ها ایجاد می شود که برونکواسپاسم یا اسپاسم برونشی نامیده می شود. این انقباض نتیجه ی عمل رهاسازی گرانول ها توسط ماست سل ها در حضور آنتی ژن های اختصاصی می باشد. سختی ایجاد شده در تنفس ممکن است از حد خفیف تا شدید باشد.

مطالب مرتبط
تشریح شش
پرده ی جنب
نای
حنجره
حلق
بینی
آلوئول