معده

معده یک قسمت بسیار اتساع یافته از لوله ی گوارش است. معده کیسه ای است به گنجایش 1 تا 1/5 لیتر که غذا را به مدت 3/5 تا 4 ساعت نگهداری نموده و مراحل مختلف هضم را شروع می کند. نقش های اصلی معده عبارتند از:

1_ ادامه ی هضم کربوهیدرات ها که به وسیله ی آمیلاز بزاق شروع شده است.

2_ اضافه کردن مایع اسیدی به مواد خورده شده و مخلوط کردن محتویات و تبدیل آن به یک توده ی لزج به نام کیموس به وسیله ی فعالیت مداوم عضلات معده.

3_ آغاز هضم تری گلیسرید ها به وسیله ی لیپاز مترشحه

4_ پیشبرد هضم اولیه پروتئین ها با آنزیم پپسین

چهار ناحیه ی اصلی در معده وجود دارد:

1_ کاردیا

کاردیا یک ناحیه انتقالی باریک با وسعت حدود 1/5 تا 3 سانتی متر بین مری و معده می باشد.

2_ قعر یا فوندوس ( طاق)

3_ تنه

4_ پیلور

پیلور یک ناحیه ی قیفی شکل می باشد که به داخل روده ی کوچک باز می شود. هر دو ناحیه عمدتا در ترشح موکوس مشارکت دارند و به لحاظ بافتی مشابه می باشند.

نواحی وسیع فوندوس و تنه نیز از لحاظ ساختار میکروسکوپی مشابهند و محل غدد معدی تولید کننده شیره ی اسیدی معده هستند.

غدد تنه و طاق معده:

لوله های مستقیم و منشعبی هستند که از یک ردیف سلول پوشیده شده و به سه بخش تقسیم می شوند: دهانه (تنگه ایسموس)، گردن و تنه ( بخش قاعده ای)

بخش گردن و دهانه شامل سلول های منشوری و موکوسی می باشد و در ساختمان تنه چهار نوع سلول زیر به کار رفته است:

1_ سلول موکوسی: این سلول ها موکوس را که نقش حفاظتی دارد ترشح می کنند.

2_ سلول های اصلی: این سلول ها پپسینوژن و آنزیم رنین ترشح می کنند. رنین منعقد کننده شیر است. سلول های اصلی با تحریکات عصبی و هورمونی تحریک شده و آنزیم بیشتری ترشح می کنند.

3_ سلول های جداری: این سلول ها اسید کلرید ریک و فاکتور داخلی معده را ترشح می کنند.

4_ سلول های انترواندوکرین: ترشح هورمون را بر عهده دارند.

در ادامه با این سلول ها بیشتر آشنا می شوید…

مخاط و زیر مخاط معده ی خالی؛ دارای چین های بزرگ طولی به نام روگا(Rugae) می باشد.

زخم های معده و دوازدهه به صورت آسیب های دردناک سطحی مخاط می باشد که ممکن است تا لایه های عمقی نیز پیشرفت کند. چنین زخم هایی می تواند در هر قسمتی بین انتهای مری و ژژونوم ایجاد شود و دلایل آن ها شامل عفونت های باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری، اثرات داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی، تولید زیاد پپسین یا اسید کلریدریک و کاهش تولید یا ترشح موکوس یا بی کربنات می باشد.

در هنگامی که معده پر از غذا باشد، به صورت پهن در می آیند. دیواره همه نواحی معده از چهار لایه ی اصلی تشکیل شده است.

1_ مخاط معده (Mucosa)

با تغییر ناگهانی در محل اتصال مری _ معده ای، سطح مخاطی معده که یک اپی تلیوم استوانه ای ساده است، نیز به درون آستر مخاط به طور عمقی فرو می رود. این فرورفتگی ها میلیون ها چاله ی معدی (gastric pits) را ایجاد می کنند. که هر کدام دارای یک منفذ به داخل لومن معده می باشند. سلول های موکوسی سطحی مفروش کننده ی سطح لومن و چاله های معدی می باشند، که یک لایه ی موکوسی بسیار چسبنده، غلیظ و ضخیم را ترشح می کنند. این لایه سرشار از یون های بی کربنات می باشد و مخاط را از اثرات تخریبی اسید معده محافظت می کند.

چاله های معدی، غدد لوله ای منشعب و طویلی را ایجاد می کنند که این غدد درون آستر مخاط امتداد می یابند. سلول های بنیادی در یک قطعه باریک (تنگه isthmus) بین هر چاله معده و غدد معدی یافت می شوند.  سلول های بنیادی به طور نامتقارن تقسیم می شوند و سلول های اجدادی را برای همه ی انواع سلول های اپی تلیالی ایجاد می کنند. برخی از این سلول ها به طرف بالا حرکت می کنند تا جایگزین سلول های موکوسی سطحی شوند که طول عمری حدود 4 تا 7 روز دارند. سلول های اجدادی دیگر به قسمت های عمقی تر مهاجرت نموده و به سلول های ترشحی غدد تمایز می یابند که طول عمر و دوره ی جایگزینی آن ها بسیار آهسته تر از سلول های موکوسی سطحی است.

آستر مخاط معده حاوی رشته های عضله ی صاف، سلول های لنفاوی، مویرگ ها و عروق لنفی می باشد. مخاط از زیر مخاط زیرین ان به وسیله ی یک لایه عضله ی صاف، به نام عضله ی مخاطی جدا می شود.

سلول های ترشحی اپی تلیالی غدد معدی به طور غیر یکنواختی توزیع شده اند و محصولاتی را ترشح می کنند که در اعمال معدی نقش کلیدی دارند. این سلول ها چهار نوع اصلی می باشند که عبارتند از:

1_ سلول های موکوسی گردن(mucous neck cells)

 به صورت مجتمع یا منفرد در بین دیگر سلول های گردن غدد معدی حضور دارند و این قسمت حاوی بسیاری سلول های موکوسی سطحی نابالغ و اجدادی نیز هست. این سلول ها نسبت به سلول های سطحی موکوسی، کمتر به صورت استوانه ای هستند و اغلب به وسیله ی سلول های مجاور فشرده شده اند. موکوس ترشحی آن ها، خاصیت قلیایی کمتری در مقایسه با سلول های موکوس سطحی دارد.

2_ سلول های جداری (parietal cells) یا اکسی نتیک (oxyntic)

اسید هیدروکلریک(HCL) تولید می کنند و در بین سلول های موکوسی گردن و در قسمت های عمقی تر غدد حضور دارند. سلول های جداری بزرگ بوده و معمولا به شکل مدور یا هرمی می باشند.

سلول های جداری فاکتور داخلی را نیز ترشح می کنند. فاکتور داخلی یک گلیکو پروتئین است که برای جذب ویتامین B₁₂ در روده باریک لازم است.

3_ سلول های اصلی (chief cells) یا زیموژنیک (zymogenic)

در نواحی تحتانی غدد معدی فراوان می باشند و همه ی ویژگی های سلول های فعال ترشح کننده ی پروتئین را دارند. این سلول ها به میزان زیادی گرانول های ترشحی راسی دارند. این گرانول ها، حاوی آنزیم پپسینوژن غیر فعال می باشند. این پیش ساز در محیط اسیدی معده به پپسین فعال تبدیل می شود.

پپسین ها آندوپروتئیناز هایی تخصص یافته هستند و حداکثر فعالیتشان در pH بین 1/8 تا3/5 می باشد. پپسین ها هیدرولیز پروتئین خورده شده در معده را آغاز می کنند.

سلول های اصلی، لیپاز معدی نیز تولید می کنند که بسیاری از لیپید ها را هضم می کند.

4_ سلول های انترواندوکرین(Entroendocrine cells)

این سلول ها دارای اعمال اندوکرین یا پاراکرین می باشند. در فوندوس معده سلول های انتروآندوکرین کوچک که سروتونین ترشح می کنند، در تیغه پایه ی غدد معدی یافت می شوند. در پیلور سلول های انتروآندوکرین دیگر در تماس با لومن غدد واقع شده اند و از جمله آن ها سلول ها G هستند  که پپتید گاسترین را تولید می کنند.

سلول های انتروآندوکرین مختلف هورمون های مختلف (معمولا پپتید ها) را ترشح می کنند و در مخاط روده ای نیز یافت می شوند و اهمیت زیادی در لوله ی گوارش دارند.

در نواحی کاردیا و پیلور معده، مخاط هم چنین حاوی غدد لوله ای با چاله های طویل هستند که به بخش های ترشحی مارپیچی به نام غدد کاردیال و غدد پیلوریک منتهی می شوند. این غدد فاقد سلول های جداری و اصلی هستند و اساسا به میزان زیاد موکوس ترشح می کنند.

2_  زیرمخاط

در تمامی نواحی معده، متشکل از بافت همبند با عروق خونی و لنفی بزرگ، سلول های لنفاوی، ماست سل ها و ماکروفاژ ها است.

3_ لایه ی عضلانی

لایه ی عضلانی د ارای سه لایه از عضله ی صاف با حدود نامشخص است که لایه ی خارجی طولی، لایه ی میانی حلقوی و لایه ی داخلی مایل (مورب) است. انقباضات ریتمیک عضلانی، غذای خورده شده و کیموس معدی را به طور کامل با ترشحات مخاط معده ( موکوس، HCL ، آنزیم های گوارشی ) مخلوط می کند. در پیلور لایه ی میانی ضخیم تر می شود و اسفنکتر پیلور را می سازد.

4_ سروز

معده با یک لایه نازک سروز پوشیده شده است. و در خارج آن یک طبقه سلول پهن به نام مزوتلیوم وجود دارد.