سیستم ایمنی، دفاع یا ایمنی را در برابر عوامل عفونت زا ( از ویروس ها گرفته تا انگل های چند سلولی) را فراهم می کند. از لحاظ ساختمان بافتی این سیستم شامل جمعیت زیاد و متنوعی از لکوسیت ها می باشد. ایمونولوژیست ها دو مسیر در ایمنی بدن را مشخص نموده اند. این دو مسیر شامل ایمنی ذاتی و ایمنی اکتسابی است.ایمنی ذاتی به صورت غیر اختصاصی عمل می کند و شامل یک طیف گسترده از مکانیسم های اثر گذار می باشد. ایمنی ذاتی نسبت به ایمنی اکتسابی از لحاظ تکاملی، قدیمی تر است. سلول هایی که در این نوع ایمنی نقش دارند شامل گرانولوسیت ها و لکوسیت ها می باشد. در ایمنی اکتسابی لنفوسیت ها و سلول های ارائه کننده ی آنتی ژن(APCs) در برابر عوامل میکروبی مهاجم وارد عمل می شوند و سلول خاطره ایجاد می کنند. که امکان پاسخ مشابه و خیلی سریع را فراهم می کنند.
لنفوسیت ها و سلول های ارائه کننده ی آنتی ژن در ایمنی اکتسابی در تمام بدن مثل خون، لنف، اپی تلیال و بافت همبند انتشار می یابند. لنفوسیت ها ابتدا در اعضای لنفاوی اولیه ( مثل تیموس و مغز استخوان) تولید می شوند. اما بیشتر آن ها در اعضای لنفاوی ثانویه فعال شده و تکثیر می یابند(مثل گره های لنفاوی، طحال، بافت های لنفاوی). سلول های ایمنی به صورت پراکنده در مخاط دستگاه گوارش، تنفس و مخاط دستگاه ادراری_ تناسلی وجود دارند، که تمام این بافت ها تحت عنوان بافت های لنفاوی وابسته به مخاط نامیده می شوند.
ایمنی ذاتی
ایمنی ذاتی یک سیستم دفاعی غیر اختصاصی و در عین حال با سرعت زیاد را برای بدن فراهم می کند. ایمنی ذاتی در سد های فیزیکی اندام های مختلف بدن مثل پوست، غشاهای موکوسی در دستگاه گوارش، تنفس و ادراری_ تناسلی وجود دارد و مانع از ورود عوامل بیماری زا به داخل بدن میزبان می شود. در صورتی که باکتری ها، قارچ ها و انگل ها از این سد عبور نمایند، خیلی سریع توسط نوتروفیل ها و دیگر لکوسیت های موجود در بافت همبند مجاور برداشته می شوند.
لکوسیت ها دارای گیرنده های (Toll like(TLRs هستند که عوامل بیماری زا را تشخیص داده و به آن ها اتصال می یابند. لکوسیت های دیگری نیز در محل مبارزه حضور یافته و به عنوان هماهنگ کننده ی عوامل دفاعی عمل می کنند. سلول های کشنده ی ذاتی (Natural killer cell) یا (NK) وظیفه ی از بین بردن عوامل عفونت زا مثل ویروس ها، باکتری ها، سلول های توموری و یا سلول های ناهنجار مربوط به میزبان را برعهده دارند.
لکوسیت ها و برخی سلول های ویژه از یک سد بافتی، ایجاد طیف وسیعی از مواد شیمیایی ضد میکروبی می کنند و هم چنین قسمت وسیعی از ایمنی ذاتی را در بر می گیرند.
این مولکول ها شامل:
1_ هیدروکلریک اسید (HCL) و اسید های آلی، در نواحی خاص سبب کاهش pH به صورت موضعی شده که با این عمل از رشد میکروارگانیسم جلوگیری می شود و باعث از بین رفتن ان ها می گردد.
2_ دفنسین ها (Defensins)، پلی پپتید های کاتیونی کوچکی هستند که توسط نوتروفیل ها و انواع مختلف سلول های اپی تلیالی تولید شده و از طریق تخریب دیواره ی سلولی سبب از بین رفتن باکتری ها می شود.
3_ لیزوزیم(Lysozyme)، آنزیمی است که توسط نوتروفیل ها و سلول های سد اپی تلیالی ساخته شده و با هیدرولیز کردن دیواره ی سلولی باکتری ها، سبب از بین رفتن ان ها می شود.
4. کمپلمان(Complement)، یک سری از پروتئین های موجود در پلاسمای خون، موکوس و ماکروفاژها است که با اجزای سطحی باکتری ها واکنش نشان داده و به از بین رفتن آن ها کمک می کند.
5. اینترفرون ها (Interferons)، فاکتور هایی هستند که توسط لکوسیت ها و سلول های آلوده به ویروس به صورت پاراکرین تراوش شده و علائمی را به سلول های کشنده ی ذاتی (NK cell) ارسال می دارند تا سلول های آلوده و سلول های مجاور را برای مقاومت در برابر عفونت ویروسی از بین ببرند.
ایمنی اکتسابی
ایمنی اکتسابی، به تدریج از طریق در معرض قرار گرفتن با میکروارگانیسم ها حاصل می شود، بسیار اختصاصی تر و آهسته تر است و از لحاظ تکاملی نسبت به ایمنی ذاتی جدید تر است. پاسخ ایمنی اکتسابی شامل لنفوسیت B و T است که آن ها در مقابل مهاجم های مشخص فعال می شوند که توسط مولکول های اختصاصی از سلول های ارائه کننده ی آنتی ژن (APC) ارائه می شوند که معمولا این سلول ها از مونوسیت ها مشتق می شوند. برخلاف ایمنی ذاتی، پاسخ ایمنی اکتسابی شامل تولید لنفوسیت های خاطره می باشد. این لنفوسیت ها در برابر مهاجم های مشابه که مجددا ظاهر می گردند، بسیار سریع تر عمل می کند.
سیتوکین ها (Cytokines)
برای اینکه عوامل دفاعی به اندازه ی کافی در اعضای لنفاوی در طی التهابات عمل کنند د رهنگام عفونت و یا آسیب بافتی، در موضع عفونت و یا محلی که سلول های آسیب دیده وجود دارد، موادی به نام سیتوکین تراوش می شود. سیتوکین ها در ایمنی ذاتی و اکتسابی دخالت دارند، این مولکول ها گروه های متنوعی از پپتید ها و گلیکوپروتئین هایی با وزن مولکولی کم هستند که با روش پاراکرین ترشح می شوند. این مولکول ها در هر دو مسیر ایمنی ذاتی و اکتسابی فعالیت نموده و اعمال سلول های دفاعی را در حین پاسخ های ایمنی هماهنگ می نمایند.
در حقیقت پاسخ سلول های هدف توسط القاء این مولکول ها انجام می گیرد. این پاسخ ها شامل:
حرکت مستقیم سلول های دفاعی، به سمت موضع التهاب که این حرکت کموتاکسی نامیده می شود. به عنوان مثال در طی دیاپدزیز، سلول های دفاعی در موضع التهاب تجمع می یابند، سیتوکین هایی که این اثر را ایجاد می کنند کموکین نیز نامیده می شوند.
فعالیت میتوزی در لکوسیت ها افزایش می یابد که این عمل هم به صورت موضعی و هم در مغز استخوان انجام می گیرد.
تحریک و یا مهار فعالیت لنفوسیت ها در ایمنی اکتسابی : یک گروه از سیتوکین های که توسط لنفوسیت ها تولید می شوند اینترلوکین نامیده می شوند که فقط روی لکوسیت های دیگر اثر می گذارند.
تحریک فعالیت فاگوسیتزی یا کشتن مستقیم سلول ها توسط سلول های ایمنی ذاتی
بیشتر سیتوکین ها دارای چندین سلول هدف هستند که اثرات متفاوتی دارند. تعداد زیادی از سیتوکین ها در تاثیرات فیزیولوژیکی در هنگام استرس و عفونت نقش دارند.
