زبان

زبان توده ای از عضله ی مخطط است و به وسیله ی پرده ی مخاطی پوشیده شده که مواد خورده شده را در حین جویدن و بلعیدن به حرکت در می آورد. رشته های عضلانی در تمام جهات قرار گرفته اند و باعث تحرک بسیار زیاد می شوند. آستر مخاط در بافت همبند بین دستجات کوچک عضلانی فرو می رود و همین امر باعث می شود پرده ی مخاطی به طور محکم به توده ی عضلانی مرکزی متصل شود.

سطح تحتانی زبان صاف است و به وسیله ی یک مخاط مفروش شده است. سطح پشتی زبان نامنظم است و دارای صدها برامدگی به نام پاپیلا(Papillae) می باشد که به اشکال مختلف در دو سوم قدامی قرار گرفته اند و توده ی لوزه های زبانی در یک سوم خلفی یا در ریشه ی زبان واقع شده اند.

نواحی پاپیلاری و لوزه ای سطح زبان به وسیله ی یک شیار v شکل به نام شیار انتهایی(Terminal sulcus) از یکدیگر جدا شده اند.

پاپیلاهای زبانی، برامدگی های پرده ی مخاطی با اشکال و اعمال متفاوتی هستند. چهار نوع پاپیلای زبانی وجود دارد:

انواع پاپیلای زبان

الف. پاپیلاهای نخی شکل(Filiform papillae)

به تعداد فراوان به شکل مخروطی کشیده و به شدت شاخی هستند، به طوری که سطح آن ها خاکستری یا ظاهری متمایل به سفید پیدا می کند. این پاپیلاها یک سطح ناصاف و خشن ایجاد می کنند که حرکت غذا در حین جویدن را تسهیل می کند.

ب. پاپیلاهای قارچی شکل(Fangiform papillae)

به تعداد بسیار کمتر و با شاخی شدن کمتر، در بین پاپیلاهای نخی شکل پراکنده شده اند. این پاپیلاها به شکل قارچ بوده و دارای یک مرکز از جنس لامینا پروپریا، سرشار از عروق خونی و اعصاب می باشد.

پ. پاپیلاهای برگی شکل(Foliate papillae)

متشکل از چند ستیغ موازی در طرفین زبان می باشد که در قدام شیار انتهایی واقع شده اند و در انسان، خصوصا افراد مسن تحلیل می روند.

ج. پاپیلا های جامی شکل(Vallate papillae or Circum vallate)

این پاپیلاها بزرگ ترین پاپیلاهای زبان هستند. قطر آن ها حدود 1 تا 3 میلی متر می باشد. به طور طبیعی 8 تا 12 پاپیلای جامی بلافاصله در جلوی شیار انتهایی قرار دارند. مجاری چندین غدد بزاقی سروزی کوچک، محتویات خود را به شیار عمیقی که اطراف هر پاپیلای جامی قرار دارد، می ریزند.

جوانه چشایی

جوانه های چشایی ساختار های بیضی شکل در درون اپی تلیوم مطبق سطح زبان هستند. تقریبا 250 جوانه ی چشایی در سطح جانبی هر پاپیلای جامی شکل وجود دارد و تعداد دیگری نیز بر روی پاپیلاهای قارچی و برگی شکل وجود دارند.( اما پاپیلای نخی شکل، فاقد جوانه ی چشایی است.)

جوانه های چشایی محدود به پاپیلاها نیستند و در دیگر قسمت ها از جمله سطوح پشتی و جانبی زبان نیز پراکنده شده اند.

یک جوانه ی چشایی 50 تا 100 سلول دارد که تقریبا نصف این تعداد، سلول های چشایی هستند. این سلول ها از لحاظ شکل کشیده اند و طول عمر آن ها بین 7 تا 10 روز می باشد. در جوانه ی چشایی علاوه بر سلول چشایی، سلول پشتیبان و سلول بنیادی نیز وجود دارد. سلول های پشتیبان باریک و کشیده اند. سلول های بنیادی، نابالغ و قاعده ای می باشند که به آرامی در حال تقسیم اند و به دیگر سلول ها تمایز می یابند.

قاعده ی هر جوانه بر روی تیغه ی پایه تکیه دارد و آکسون های حساسه آوران وارد آن شده و با سلول های چشایی سیناپس هایی را ایجاد کرده است. در نوک سلول های چشایی، ریزپرز هایی از درون منفذی به قطر دو میکرومتر بیرون آمده اند. به این منفذ، منفذ چشایی گفته می شود.

جوانه های چشایی حداقل، 5 طیف گسترده از مواد مزه دار را تشخیص می دهند:

یون های سدیم (شوری)، یون های هیدروژنی اسید ها (ترشی)، قند ها و ترکیبات آلی مربوطه (شیرینی)، آلکالوئید ها و مواد سمی خاص (تلخی) و آمینو اسید های خاص مانند گلوتامات و آسپارتات ( خوش مزه، لذیذ). شوری و ترشی به وسیله ی کانال های یونی تولید می شوند و سه نوع دیگر به وسیله ی گیرنده های متصل به G پروتئین ها عمل می کنند.

اتصال به گیرنده باعث دپلاریزاسیون سلول چشایی می شود و رشته ی عصبی حساسه را تحریک کرده و اطلاعات به منظور پردازش به مغز ارسال می شود. علاوه بر فعالیت جوانه ی چشایی، برای درک آگاهانه مزه های مواد غذایی، حس بویایی و دیگر حواس لازم اند.